Αρωμα Τομπάκου. Πολυμεσικό Βιβλίο

Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το ΣΒΒΑ Δήμου Δράμας «Αναβάθμιση της πολιτιστικής εμπειρίας στον αστικό ιστό της Δράμας» 2020ΕΠ03110040 Κωδικός MIS: 5067267. Το ΑΡΩΜΑ ΤΑΜΠΑΚΟΥ αποτελεί μία πολιτιστική διαδρομή της Δράμας, αφιερωμένη στην χρυσή εποχή του καπνού σε διάστημα ενός αιώνα, από το 1840 έως και το 1940. Δέκα μνημεία από την πολιτιστική κληρονομιά της εποχής του καπνού μάς αποκαλύπτουν τις ιστορίες τους και μας γνωρίζουν με τους πρωταγωνιστές. Ειδικότερα, αυτή η πολιτιστική διαδρομή αφηγείται την ιστορία της Δράμας ως πόλης-κλειδί της καπνικής οικονομίας και παραγωγικού κέντρου των περίφημων ανατολικών καπνών. Μάλιστα, μας οδηγεί σε ολόκληρο τον κύκλο της μεταμόρφωσης της Δράμας από την Οθωμανική αυτοκρατορία έως και την ελεύθερη Ελλάδα, από την άνοδο της εύπορης αστικής τάξης και τον εξευρωπαϊσμό της πόλης μέχρι και το καπνεργατικό κίνημα και την καταστροφή της καπνικής οικονομίας από τη ναζιστική Γερμανία. Παράλληλα, καλύπτονται τρεις ιστορικές περίοδοι: η ύστερη Οθωμανική περίοδος, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος και ο Ελληνοτουρκικός καθώς και ο Β' Παγκόσμιος. Τέλος, παρουσιάζονται η άνοδος και η πτώση της παραγωγής και εμπορίας των ανατολικών καπνών στην Ευρώπη και την Αμερική, η παγκοσμιοποίηση της συνήθειας του καπνίσματος, οι οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές που επέφερε το καπνεμπόριο στην παραγωγή και την εμπορία του καπνού, τα μονοπώλια αλλά και το καπνεργατικό κίνημα. Ο ανατολικός καπνός καλλιεργήθηκε στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα και στη συνέχεια διαδόθηκε και στις υπόλοιπες περιοχές της χώρας. Μάλιστα, λένε πως το τσιγάρο το εφηύραν οι στρατιώτες του Ιμπραήμ Πασά στην πολιορκία της Άκρας στη Συρία το 1840: λόγω έλλειψης ναργιλέδων τύλιξαν τον καπνό από την Καβάλα στο χαρτί με το οποίο και τύλιγαν το μπαρούτι των πυροβόλων τους. Στην απελευθερωμένη Ελλάδα τα τσιγαρόχαρτα κάνουν την εμφάνισή τους γύρω στα μέσα της δεκαετίας του 1860 και εξελίσσονται σε αντικείμενα υψηλής αισθητικής της εποχής με κομψές λιθογραφίες στα εξώφυλλα των συσκευασιών τους καθώς και με θεματικές εμπνευσμένες από την ελληνική ιστορία. Η προσπάθεια του Χαριλάου Τρικούπη να δώσει τέλος στην παράνομη διακίνηση του χύμα καπνού το 1883, έθεσε και τους πρώτους περιορισμούς στη διακίνηση του τσιγαρόχαρτου, ενώ ανέδειξε την οικονομική του αξία. Το 1886 η ελληνική κυβέρνηση σύναψε δάνειο 19 εκατομμυρίων φράγκων με τέσσερις μεγάλες τράπεζες της εποχής, παραχωρώντας έτσι ως αντάλλαγμα το μονοπώλιο τσιγαρόχαρτου. Με την άνθηση του καπνεμπορίου σε παγκόσμιο επίπεδο, κυρίως μετά το 1870, δημιουργήθηκε μία διαστρωμάτωση της κοινωνίας στα κέντρα επεξεργασίας των ανατολικών καπνών. Την άρχουσα τάξη σχημάτιζαν οι Τούρκοι αξιωματούχοι και οι εύποροι καπνέμποροι, οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις διατηρούσαν και καθήκοντα υποπρόξενου των χωρών των οποίων τα μονοπώλια εκπροσωπούσαν. Τη μεσαία τάξη αποτελούσαν οι μικρότεροι καπνέμποροι και οι μεσάζοντες. Η πολυπληθέστερη εργατική τάξη ήταν κοινωνικά και πολιτικά πολύ καλά οργανωμένη και τα μέλη της απολάμβαναν υψηλές απολαβές συγκριτικά με τα άλλα επαγγέλματα.H παραγωγή των ανατολικών καπνών είναι συνδεδεμένη με την προσάρτηση της Θεσσαλίας το 1881, την απελευθέρωση της Μακεδονίας και τμημάτων της Θράκης αλλά και των νησιών του Αιγαίου το 1913, καθώς και με αυτή της Ξάνθης το 1920. Η Μικρασιατική Καταστροφή και η αύξηση των προσφύγων του 1922, η αιματοβαμμένη απεργία των καπνεργατών το 1936, ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και η ναζιστική Γερμανία, ως τελευταίος μεγάλος αγοραστής αλλά και θύτης της ελληνικής καπνικής οικονομίας, κλείνουν τον κύκλο. Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η παραγωγή αυξάνεται σταδιακά, ενώ από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 μειώνεται ραγδαία αγγίζοντας σήμερα τα αντίστοιχα ποσοστά του 1914.